ความเครียดกระทบต่อมไทรอยด์ อาการเป็นอย่างไร อาหารที่ต้องห้ามและควรกินมีอะไรบ้าง

ในยุคที่ทุกคนต้องเผชิญกับความเครียดจากการทำงานและการใช้ชีวิตอย่างเร่งรีบจนไม่มีเวลาพักผ่อน ความเจ็บป่วยไม่สบายหลายอย่างมักถูกเข้าใจผิดว่าเป็นเพียงผลจากความเหนื่อยล้า แต่จริงๆ แล้ว หลายคนอาจไม่รู้ว่า "ต่อมไทรอยด์" และ "ความเครียด" ส่งผลกระทบต่อกันและกันอย่างลึกซึ้ง ซึ่งหากไม่ได้พบแพทย์ เราอาจตกอยู่ในวงจรการเจ็บป่วยอย่างไม่สิ้นสุด

นพ. ชาญวัฒน์ ชวนตันติกมล อายุรแพทย์ผู้ชำนาญการโรคเบาหวานและต่อมไร้ท่อ ศูนย์เบาหวาน ต่อมไร้ท่อและควบคุมน้ำหนัก รพ.วิมุต มาชวนรู้จักและเข้าใจความสัมพันธ์ของไทรอยด์กับความเครียด พร้อมแนะนำวิธีสังเกตอาการผิดปกติ เพื่อให้เรารีบพบแพทย์และรักษาโรคไทรอยด์ให้คุณภาพชีวิตกลับมาดีได้เหมือนเดิม

ต่อมไทรอยด์ คืออะไร

ต่อมไทรอยด์ (Thyroid Gland) เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็กที่บริเวณลำคอด้านหน้า ทำหน้าที่สร้างและหลั่งฮอร์โมนไทรอยด์ มีบทบาทสำคัญในการควบคุมระบบเมตาบอลิซึมหรือการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย การเจริญเติบโตและพัฒนาการ การทำงานของหัวใจและหลอดเลือด รวมถึงการทำงานของกล้ามเนื้อ ระบบย่อยอาหาร และระบบประสาท

ภาพจาก iStock

“เมื่อต่อมไทรอยด์ทำงานผิดปกติ จะส่งผลกระทบต่ออารมณ์และจิตใจอย่างชัดเจน ในกรณีของภาวะไฮเปอร์ไทรอยด์ (Hyperthyroidism) หรือไทรอยด์เป็นพิษ ซึ่งเป็นภาวะที่ต่อมไทรอยด์ทำงานมากเกินไป” นพ. ชาญวัฒน์ กล่าว โดยมักแสดงอาการดังต่อไปนี้

• มีอาการกระสับกระส่าย
• วิตกกังวล หงุดหงิด
• นอนไม่หลับ

ตรงกันข้ามกับผู้ป่วยที่มีภาวะไฮโปไทรอยด์ (Hypothyroidism) หรือไทรอยด์ต่ำ เป็นภาวะที่ต่อมไทรอยด์ทำงานน้อยเกินไป จะส่งผลให้เกิดอาการเหนื่อยง่าย คิดช้า และเซื่องซึม

นอกจากการทำงานที่ผิดปกติแล้ว ยังมีกลุ่มความผิดปกติของก้อนหรือรูปร่างต่อมไทรอยด์ ได้แก่

ภาพจาก iStock

• ภาวะคอพอก (Goiter) ซึ่งต่อมไทรอยด์โตโดยอาจทำงานปกติหรือผิดปกติก็ได้
• ก้อนต่อมไทรอยด์ (Thyroid Nodule) ซึ่งส่วนใหญ่ไม่เป็นมะเร็งแต่ต้องได้รับการตรวจวินิจฉัย
• มะเร็งต่อมไทรอยด์ (Thyroid Cancer) โดยชนิดที่พบบ่อยที่สุดคือมะเร็งไทรอยด์ชนิดพาพิลลารี (Papillary)

ความเครียด ต้นเหตุไทรอยด์ผิดปกติ

นพ. ชาญวัฒน์ ชี้ว่า "ความเครียดเรื้อรังมีผลต่อการทำงานของต่อมไร้ท่อทุกชนิด รวมถึงไทรอยด์ เมื่อเกิดความเครียดเรื้อรัง ร่างกายจะกระตุ้นระบบ HPA Axis ให้ทำงานมากขึ้น ส่งผลให้มีการหลั่งคอร์ติซอล (Cortisol) หรือฮอร์โมนแห่งความเครียดมากผิดปกติ ส่งผลให้ระบบเผาผลาญทำงานลดลงและกระทบการทำงานของต่อมไร้ท่อ รวมถึงไทรอยด์”

นอกจากนี้ ความเครียดยังเพิ่มความเสี่ยงต่อการเกิดโรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง เช่น โรคเกรฟส์ (ไทรอยด์เป็นพิษ) และโรคฮาชิโมโตะ (ไทรอยด์ต่ำ) เนื่องจากความเครียดเรื้อรังทำให้ระบบภูมิคุ้มกันทำงานผิดปกติ และสร้างแอนติบอดีที่ไปกระตุ้นหรือทำลายต่อมไทรอยด์

ในทางกลับกัน การทำงานผิดปกติของต่อมไทรอยด์ก็สามารถกระตุ้นให้เกิดความเครียดหรือภาวะซึมเศร้าได้เช่นกัน ซึ่งมีทั้งภาวะไฮเปอร์ไทรอยด์ และภาวะไฮโปไทรอยด์ ที่มีลักษณะอาการแตกต่างกันชัดเจน

• ภาวะไฮเปอร์ไทรอยด์ : หรือไทรอยด์เป็นพิษ อาจทำให้เกิดอาการวิตกกังวล กระสับกระส่าย นอนไม่หลับ ใจสั่น พฤติกรรมหุนหัน และบางรายอาจถึงขั้นวิตกกังวลรุนแรงหรือมีภาวะตื่นตระหนก (Panic Attack) ร่วมกับอาการทางกาย เช่น ใจสั่น มือสั่น เหงื่อออกมาก น้ำหนักลดผิดปกติ
• ภาวะไฮโปไทรอยด์ : หรือไทรอยด์ต่ำ ทำให้เกิดอาการเฉื่อยชา เบื่อหน่ายชีวิต สมาธิสั้น ความจำไม่ดี ซึ่งมีอาการคล้ายโรคซึมเศร้า รวมทั้งมีอาการน้ำหนักเพิ่มง่าย ผิวแห้ง และท้องผูกเรื้อรัง

ภาพจาก iStock

“เหตุที่ทำให้ผู้ป่วยไม่ทราบว่าตนเองมีปัญหาเกี่ยวกับไทรอยด์จนกระทั่งอาการรุนแรงขึ้น เป็นเพราะอาการเริ่มต้นของโรคมักคล้ายกับความเครียดทั่วไป โรคไทรอยด์ส่วนใหญ่จะพัฒนาอย่างช้าๆ ทำให้ผู้ป่วยเคยชินกับความผิดปกติ ในบางกรณีผลตรวจอาจดูปกติ ทำให้การวินิจฉัยทำได้ยาก ผู้ป่วยอาจได้รับการรักษาตามอาการแทนการตรวจคัดกรองฮอร์โมนต่อมไร้ท่อ จึงทำให้โรคไทรอยด์ดำเนินต่อไปจนมีอาการรุนแรง” นพ. ชาญวัฒน์ อธิบาย

โรคไทรอยด์ รักษาได้ไหม ป้องกันอย่างไร

นพ. ชาญวัฒน์ เผยว่าโรคไทรอยด์มีแนวทางการรักษาแตกต่างกันตามชนิดของโรค บางชนิดรักษาให้หายขาดได้ เช่น ไทรอยด์เป็นพิษที่รักษาด้วยการกลืนแร่หรือผ่าตัด แต่บางชนิดต้องรักษาด้วยยาตลอดชีวิต เช่น ไทรอยด์ต่ำจากโรคฮาชิโมโตะ ทั้งนี้ทุกกรณีควรได้รับการวางแผนการรักษาจากแพทย์เฉพาะทางต่อมไร้ท่อและติดตามผลอย่างสม่ำเสมอ

หากปล่อยไว้โดยไม่รักษา โรคไทรอยด์จะลุกลามสู่ภาวะแทรกซ้อนที่อันตรายถึงชีวิตได้ เช่น

• ภาวะไทรอยด์เป็นพิษ : อาจทำให้เกิดหัวใจเต้นผิดจังหวะนำไปสู่ภาวะหัวใจล้มเหลวหรือเส้นเลือดสมองตีบ เกิดโรคกระดูกพรุนเพราะไทรอยด์เร่งการสลายกระดูก หรือในกรณีร้ายแรงอาจเกิดภาวะไทรอยด์วิกฤติ (Thyroid Storm) ที่อันตรายถึงชีวิต
• ภาวะไทรอยด์ต่ำ : ที่ไม่ได้รับการรักษา อาจนำไปสู่ภาวะโคม่าไทรอยด์ หัวใจเต้นช้าผิดปกติ ภาวะมีบุตรยาก ระดับไขมันในเลือดสูง และภาวะซึมเศร้าเรื้อรังพร้อมสมองเสื่อมก่อนวัย ภาวะเหล่านี้ทำให้คุณภาพชีวิตลดลงอย่างมาก และเพิ่มความเสี่ยงต่อการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร

ภาพจาก iStock

เราสามารถป้องกันโรคไทรอยด์ได้ด้วยการ

• รับประทานอาหารให้ครบคุณค่าทางโภชนาการ
• บริโภคเกลือเสริมไอโอดีนในปริมาณที่เหมาะสม
• นอนหลับให้เพียงพอวันละ 6-8 ชั่วโมง
• ออกกำลังกายเป็นประจำ
• งดสูบบุหรี่หรือดื่มแอลกอฮอล์

เพื่อให้ระบบภูมิคุ้มกันและฮอร์โมนในร่างกายทำงานได้อย่างสมดุล รวมทั้งควรหมั่นสังเกตความผิดปกติของน้ำหนัก อารมณ์ และระดับพลังงาน พร้อมตรวจสุขภาพประจำปี และแจ้งประวัติหากมีคนในครอบครัวเป็นโรคไทรอยด์

"การดูแลสุขภาพไทรอยด์และจัดการความเครียดต้องทำควบคู่กัน อย่ามองว่าการเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์เป็นเรื่องธรรมดา คอยจับสัญญาณเตือนจากร่างกาย รีบพบแพทย์ และรีบหันมาปรับเปลี่ยนไลฟ์สไตล์เพื่อสุขภาพที่ดีในระยะยาว" นพ. ชาญวัฒน์ ชวนตันติกมล กล่าวทิ้งท้าย

อาหารต้องห้ามของผู้ป่วยไทรอยด์คืออะไร

อาการของต่อมไทรอยด์ผิดปกติมักจะสัมพันธ์กับอาหารที่รับประทาน การหลีกเลี่ยงอาหารต่อไปนี้จะช่วยปรับสมดุลร่างกายและช่วยให้ต่อมไทรอยด์ทำงานดีขึ้นได้

1. เครื่องดื่มประเภท กาแฟ ชา เครื่องดื่มชูกำลังที่มีคาเฟอีน และแอลกอฮอล์

ผู้ป่วยที่มีอาการไทรอยด์เป็นพิษแนะนำให้หยุดเครื่องดื่มประเภทนี้ เพราะทำให้หัวใจเต้นเร็วขึ้น มีอาการใจสั่นจนอาจเกิดภาวะหัวใจวายได้

2. พริกชนิดเผ็ด

เนื่องจากเพิ่มกระบวนการเมตาบอลิซึม ทำให้มีอาการใจสั่น หายใจติดขัด

3. พืชผักกลุ่ม Cruciferae ที่มีสารกอยโตรเจน (Goitrogen)

เช่น บรอกโคลี กะหล่ำดอก ผักโขม คะน้า กะหล่ำปลีดิบ ทูนิป ฮอร์สแรดิช และเมล็ดพันธุ์ผักกาดชนิดต่างๆ หากได้รับสารกอยโตรเจนจากพืชผักเหล่านี้มากเกินไป จะส่งผลกระทบต่อการทำงานของต่อมไทรอยด์ เนื่องจากสารกอยโตรเจนจะเข้าไปขัดขวางการจับไอโอดีนของต่อมไทรอยด์ แล้วสร้างฮอร์โมนไทรอกซินขึ้นมาจนทำให้เกิดไทรอยด์เป็นพิษ และกลายเป็นโรคคอพอกได้

ภาพจาก iStock

4. พืชผักที่มีสารขับน้ำออกจากร่างกาย

ผู้ป่วยไทรอยด์เป็นพิษร่างกายจะกระตุ้นให้เกิดการเผาผลาญมากขึ้น ทำให้มีอาการเหงื่อออกง่ายและสูญเสียน้ำมาก ยิ่งรับประทานหน่อไม้ฝรั่ง สาหร่าย ผักกาด หรือหน่อไม้ ที่มีสารขับน้ำและของเสียออกจากร่างกาย จะทำให้ระบบเมตาบอลิซึมต้องทำงานหนักมากขึ้น

5. อาหารที่มีน้ำตาลและไขมันสูง

ภาพจาก iStock

เนื่องจากสารอาหารเหล่านี้จะไปขัดขวางการผลิตฮอร์โมนไทรอยด์ และการดูดซึมยาของผู้ป่วยไทรอยด์ อีกทั้งน้ำตาลยังมีผลต่อระบบเมตาบอลิซึม หรือระบบเผาผลาญของร่างกายให้ทำงานได้ช้าลง

อาหารที่ผู้ป่วยโรคไทรอยด์ควรกิน

นอกจากอาหารต้องห้ามสำหรับผู้ป่วยโรคไทรอยด์แล้ว ยังมีอาหารที่ผู้ป่วยควรรับประทานเพื่อเสริมสร้างความแข็งแรงให้กับร่างกาย โดยข้อมูลจากเว็บไซต์โรงพยาบาลพญาไทได้ระบุว่ามี 5 ประเภทด้วยกัน คือ

1. ไอโอดีน 

เพราะช่วยให้ต่อมไทรอยด์ผลิตฮอร์โมนต่างๆ ได้เป็นปกติ พบมากในอาหารทะเลจำพวก ปลา หอยกาบ หอยนางรม กุ้ง รวมถึงไข่ กระเทียม เห็ด และเมล็ดงา เป็นต้น

2. สังกะสี

ภาพจาก iStock

สังกะสีเป็นธาตุที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับระดับฮอร์โมนไทรอยด์ ดังนั้นผู้ที่เป็นโรคไทรอยด์จึงควรรับประทานอาหารที่มีธาตุสังกะสีให้มากขึ้น ในปริมาณที่พอเหมาะ ซึ่งต้องให้แพทย์เป็นผู้พิจารณา อาหารที่มีสังกะสีสูงก็มีหลากหลาย เช่น อาหารจำพวกเนื้อวัว เนื้อแกะ หอยนางรม ถั่วเหลือง ถั่ววอลนัท เมล็ดทานตะวัน และธัญพืช

3. ธาตุเหล็ก

เมื่อร่างกายขาดธาตุเหล็กจะทำให้ความสามารถในการทำงานของต่อมไทรอยด์ลดลง จึงจำเป็นอย่างมากที่จะต้องบริโภคอาหารที่มีธาตุเหล็กอย่างเพียงพอ สำหรับอาหารที่มีธาตุเหล็กสูงจะเป็นอาหารจำพวกเครื่องในสัตว์ ตับ เลือด ผักโขม แครอท ฟักทอง ถั่วเหลือง ถั่วขาว รวมถึงเมล็ดฟักทองด้วย

4. สารต้านอนุมูลอิสระ

ภาพจาก iStock

สารต้านอนุมูลอิสระอย่างวิตามินเอ วิตามินอี และวิตามินซี จะช่วยให้ต่อมไทรอยด์ต่อสู้กับการถูกทำลายจากสารอนุมูลอิสระได้ และยังช่วยป้องกันการเสื่อมสภาพของต่อมไทรอยด์ได้อีกด้วย ซึ่งอาหารที่มีสารต้านอนุมูลอิสระ ได้แก่ ผลไม้ตระกูลเบอร์รี องุ่น หน่อไม้ฝรั่ง ชาเขียว ผักกาดหอม ถั่วเปลือกแข็ง และธัญพืชชนิดต่างๆ

5. วิตามินบี

วิตามินเป็นสารอาหารที่จำเป็นต่อร่างกาย โดยเฉพาะวิตามินบี 2, บี 3 และบี 6 ที่มีความจำเป็นต่อร่างกายมาก โดยเฉพาะกับระบบการทำงานของต่อมไทรอยด์ นอกจากนี้วิตามินบียังมีหน้าที่สำคัญในการช่วยให้ร่างกายผลิตฮอร์โมน T4 ซึ่งเป็นฮอร์โมนไทรอยด์ชนิดหนึ่ง อาหารที่มีวิตามินบีสูง เช่น ปลา นม เห็ด ไข่แดง เครื่องในสัตว์ ตับ ถั่ว อัลมอนด์ และธัญพืชต่างๆ